Mengelwerk
Zwerven door Fivelgo
Inleiding
Bij mijn onderzoek naar de geschiedenis van de Fivel en de Delf stuitte ik op het Oosterwijtwerdermaar. In het zuidelijke verlengde daarvan ligt het Garreweerstermaar. Het lijkt erop dat deze watergangen ooit één geheel hebben gevormd en dat we hier van doen hebben men een ‘oersloot’ die al in het eerste millennium vanuit de wierdenzone aan de zuidelijke kwelderwal langs de Fivelboezem zuidwaarts is gegraven, naar het toen nog onontgonnen veen. Tussen het hoge kleiland van de wierdenzone en het nog resterende hoogveen trad wateroverlast op, die men heeft bestreden door het water zijwaarts af te voeren. Zo is, kort en (te) eenvoudig gezegd, de Delf ontstaan. Mijn bevindingen over dit thema zijn te vinden in het vierde deel van de cyclus Landschap lezen.
Het Oosterwijtwerdermaar wordt voor het eerst vermeld in een akte van 1444. In die tekst wordt melding gemaakt van de ‘Omteda Tjada’. Deze woordcombinatie doet denken aan de ‘Omteda Tja’, die we in dezelfde tekst tegenkomen en ook in een uit 1303 daterend stuk, maar lijkt toch iets anders te betekenen. Benieuwd naar de betekenis van deze begrippen ben ik de beide teksten nog eens goed gaan bekijken. Het bleek het begin te zijn van een zwerftocht langs bronnen en literatuur over het oostelijke deel van het Hogeland. De Omteda Tjada bracht me bij de inpoldering van de Fivelboezem, via de Omteda Tja belandde ik bij de dijkrechten van Noordoost-Fivelgo, de Marcellusvloed van 1219 en de gevolgen daarvan, vond ondertussen ‘hoogtesprongen’ in Oost-Fivelgo die iets over de ontstaansgeschiedenis van het land vertellen en keerde ten slotte terug naar de Fivelboezem en de opheffing van de Oosterniezijlvest. Achteraf lijkt het afgelegde parcours het meest op dat van een loslopende hond die al snuffelend van het ene interessante luchtje naar het andere zwerft.
Ik vertel mijn verhaal in de volgorde van mijn snuffeltocht en begin bij het begin: de akte van 1444 waarin melding gemaakt wordt van de Omteda Tjada.
Inhoud
1 De ‘Omteda Tjada’ bestaat niet
2 De zeedijken van Noordoost-Fivelgo en de Marcellusvloed van 1219
3 Hoogtesprongen
4 De inpoldering van de Fivelboezem
5 De opheffing van het Oosterniezijlvest